Απολυτίκιο-Ἦχος γ'

Ἀθλοφόρε Ἅγιε, καὶ ἰαματικὲ Παντελεήμων, πρέσβευε τῷ ἐλεήμονι Θεῷ, ἵνα πταισμάτων ἄφεσιν, παράσχῃ ταῖς ψυχαῖς ἡμῶν.

Κοντάκιον Ἦχος πλ. α’.

Μιμητὴς ὑπάρχων τοῦ ἐλεήμονος, καὶ ἰαμάτων τὴν χάριν παρ᾽αὐτοῦ κομισάμενος, ἀθλοφόρε καὶ Μάρτυς Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ, ταῖς εὐχαῖς σου τὰς ψυχικὰς ἡμῶν νόσους θεράπευσον, ἀπελαύνων τοῦ ἀεί, πολεμίου τὰ σκάνδαλα, ἐκ τῶν βοώντων ἀπαύστως· Σῶσον ἡμᾶς Κύριε.

Κάθισμα Ἦχος πλ. δ'.

Τὴν Σοφίαν καὶ Λόγον. Μαρτυρήσας γενναίως ὑπὲρ Χριστοῦ, καὶ τὴν πίστιν κηρύξας τῷ σῷ πατρί, ἀνείλκυσας πανεύφημε, τοῦ βυθοῦ τῆς ἀγνοίας, καὶ τυράννων μὴ πτήξας, τὸ ἄθεον φρόνημα, τῶν δαιμόνων κατῄσχυνας, τὸ ἀνίσχυρον θράσος· ὅθεν καὶ τὴν χάριν, ἐκ Θεοῦ ἐκομίσω, ἰᾶσθαι νοσήματα, τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ σώματος, Παντελεῆμον πανεύφημε. Πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ, τῶν πταισμάτων ἄφεσιν δωρήσασθαι, τοῖς ἑορτάζουσι πόθῳ, τὴν ἁγίαν μνήμην σου.

Ὁ Οἶκος

Τοῦ Ἀναργύρου τὴν μνήμην, τοῦ γενναίου τὴν ἄθλησιν, τοῦ πιστοῦ τὰς ἰατρείας, εὐσεβῶς  ὑμνήσωμεν φιλόχριστοι, ἵνα λάβωμεν ἔλεος, μάλιστα οἱ βορβορώσαντες, ὡς κἀγώ, τοὺς ἑαυτῶν ναούς· ψυχῶν γὰρ καὶ σωμάτων ὁμοῦ τὴν θεραπείαν περέχει. Σπουδάσωμεν οὖν, ἀδελφοί, ἐν ταῖς καρδίαις ἡμῶν ἔχειν τοῦτον ἀσφαλῶς, τόν ῥυόμενον ἐκ πλάνης τοὺς βοῶντας ἀπαύστως· Σῶσον ἡμᾶς Κύριε.

Μεγαλυνάριον

Ῥεῖθρα ἰαμάτων ὡς ἐκ πηγῆς, χάριτι θαυμάτων, βρύει χρῄζουσι δωρεάν, ὁ Παντελεήμων, ὁ πάνσοφος ἀκέστωρ· οἱ ῥώσεως διψῶντες δεῦτε ἀρύσασθε σε.

‍

‍01. Βίος Αγίου:

O Άγιος Παντελεήμων, ο Ιαματικός και Μεγαλομάρτυρας γεννήθηκε και έζησε περί το τέλος του 3ου αιώνα στη Νικομήδεια της Βιθυνίας, στη Μικρά Ασία επί αυτοκράτορος Διοκλητιανού , από μητέρα χριστιανή, την Ευβούλη, και πατέρα ειδωλολάτρη, τον Ευστόργιο ο οποίος μετά τις νουθεσίες του γιου του έγινε χριστιανός.

Mέχρι και πριν το μαρτυρικό τέλος, το 306 επί Μαξιμιανού, της επίγειας ζωής του λεγόταν Παντολέων.

Η μητέρα του από πολύ ενωρίς του έσπειρε τα σπέρματα της χριστιανικής Πίστης και ζωής τα οποία καρποφόρησαν παρά τις προσπάθειες του πατέρα του να τον στρέψει προς την ειδωλολατρία. 

Σπούδασε ιατρική κοντά σε έναν διάσημο γιατρό τον Ευφρόσυνο, που ήταν ο πιο διακεκριμένος γιατρός της Νικομήδειας.  Διακρίθηκε για το ήθος, τις ιατρικές ικανότητές του και τη ρητορική του.

Μεταστράφηκε στον χριστιανισμό υπό την καθοδήγηση του Αγίου Ερμολάου.

 Μαρτυρικός καταγράφεται ο θάνατός του  και αφορμή του μαρτυρίου του στάθηκε ένα θαύμα του. 

Κάποτε είχε θεραπεύσει έναν τυφλό, ο οποίος και ανέφερε το γεγονός της θεραπείας του στον βασιλιά, λέγοντάς του ότι τον θεράπευσε ο άγιος στο όνομα του Χριστού, στον οποίο και ο ίδιος πλέον πίστευε. Ο βασιλιάς αφού τον άκουσε, αμέσως διέταξε και τον αποκεφάλισαν. Ο άγιος βασανίσθηκε σκληρά με διάφορους τρόπους, όμως δεν υπέκυψε στις πιέσεις αφού ο Κύριος εμφανίσθηκε μπροστά του με τη μορφή του πνευματικού του Ερμόλαου και του έδωσε θάρρος. Τέλος διατάχθηκε ο αποκεφαλισμός του και τότε ακούστηκε φωνή από τον ουρανό που τον καλούσε. Μόλις όμως ο δήμιος άπλωσε το χέρι του για να κόψει με το σπαθί του το κεφάλι του αγίου, το σπαθί λύγισε και το σίδερο έλιωσε σαν κερί. Μπροστά σε τέτοιο θαύμα και οι παρευρισκόμενοι στρατιώτες έγιναν χριστιανοί και ο άγιος εκουσίως παραδόθηκε στο μαρτύριο. Λέγεται ότι από τη πληγή του δεν έτρεξε αίμα αλλά γάλα και το δέντρο της ελιάς, στο οποίο τον είχαν δέσει, καρποφόρησε ξαφνικά.

02.  Ιστορικό πλαίσιο:

• Ο Άγιος Παντελεήμων γαλουχήθηκε στην κοσμοπολίτικη πόλη της Νικομήδειας, ένα σημαντικό πολιτιστικό και πολιτικό κέντρο της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.  Σε μια εποχή που οι Χριστιανοί στερούνταν τα πολιτικά τους δικαιώματα, συλλαμβάνονταν, εξορίζονταν ή φυλακίζονταν, βασανίζονταν φρικτά και συχνά  οδηγούνταν σε μαρτυρικό θάνατο.

• Σ΄ αυτό το τραγικό κλίμα κλήθηκε να  ασκήσει την ιατρική και η  έκθεσή του, εκείνους τους καιρούς, σε διαφορετικούς πληθυσμούς και πλήθος ασθενειών τον ώθησε στην κατανόηση τόσο του σωματικού όσο και του κοινωνικού πόνου.

• Η απόφασή του να προσφέρει δωρεάν ιατρικές υπηρεσίες αποτελεί απόδειξη του χαρακτήρα του και της δέσμευσής του στις διδασκαλίες του Χριστού για φιλανθρωπία και συμπόνια. Δεν ήταν απλώς μια απλή πράξη καλής θέλησης- ήταν επαναστατική για την εποχή του. Σε μια εποχή όπου η ιατρική περίθαλψη ήταν συχνά αποκλειστικά για εκείνους που είχαν την οικονομική δυνατότητα, η προσέγγιση του Άγιου Παντελεήμονα ήταν τόσο ριζοσπαστική όσο και απέναντι στους κοινωνικούς περιορισμούς της εποχής.

• Ως γιατρός, ο Άγιος Παντελεήμων  είχε συναντήσει πολλά περιθωριοποιημένα άτομα, συμπεριλαμβανομένων των αρρώστων που συχνά εξοστρακίζονταν λόγω της κατάστασής τους, των φτωχών που δεν μπορούσαν να αντέξουν οικονομικά την ιατρική περίθαλψη και εκείνων που προέρχονταν από χαμηλότερα κοινωνικο-οικονομικά στρώματα και συχνά παραμελούνταν και δεν εξυπηρετούνταν επαρκώς. Η επιλογή του να περιθάλπει τέτοιους ασθενείς χωρίς χρέωση αποτελεί σαφή αντανάκλαση του χριστιανικού ήθους της εξυπηρέτησης "των ελαχίστων εξ αυτών". /

• Τα θαύματα που αποδίδονται στον Άγιο Παντελεήμονα συχνά συντονίζονται με αυτό το θέμα της βοήθειας των περιθωριοποιημένων. Οι πράξεις θεραπείας του δεν αφορούσαν μόνο τη σωματική αποκατάσταση, αλλά και την αποκατάσταση της κοινωνικής αξιοπρέπειας των θεραπευομένων. Για παράδειγμα, η αναφερόμενη θεραπεία ενός τυφλού όχι μόνο έδωσε στον άνδρα την όρασή του, αλλά και θα αποκαθιστούσε την κοινωνική του θέση, απαλλάσσοντάς τον από την δεινή θέση που η τύφλωση του προσέδιδε.

•  Η μεταστροφή του Αγίου Παντελεήμονα στον χριστιανισμό, με την καθοδήγηση του ιερέα Ερμόλαου, ήταν μεταμορφωτική. Του δίδαξε ότι ο Ιησούς Χριστός είναι ο πραγματικός Ιατρός των ψυχών και των σωμάτων. Δεν ήταν μόνο μια πνευματική αφύπνιση, αλλά και μια κοινωνική. Ο χριστιανισμός, ιδίως κατά τη διάρκεια της εκκολαπτόμενης φάσης του, ήταν αξιοσημείωτος για την έμφαση που έδινε στην κοινωνική δικαιοσύνη, τη φροντίδα για τους φτωχούς και την ισότητα. Ως χριστιανός, ο Παντελεήμων είχε επηρεαστεί βαθιά από αυτά τα δόγματα και χρησιμοποίησε τις ιατρικές του δεξιότητες για να υπηρετήσει την ευρύτερη κοινότητα, ιδίως τους μη προνομιούχους. 

• Το μαρτύριο του Αγίου Παντελεήμονα υπογραμμίζει την ένταση της εποχής του - τον αγώνα μεταξύ των παγανιστικών παραδόσεων της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και της αναδυόμενης χριστιανικής πίστης, η οποία συχνά υπερασπιζόταν τους καταπιεσμένους και περιθωριοποιημένους. Επιλέγοντας να υπηρετεί όλους, ανεξάρτητα από την κοινωνική τους θέση ή την οικονομική τους δυνατότητα, ο Παντελεήμων έκανε μια βαθιά δήλωση για το είδος της κοινωνίας που οραματιζόταν, ως χριστιανός, μια κοινωνία όπου όλοι θα φροντίζονταν και κανένας δεν θα έμενε πίσω.

Στη ζωή και τα έργα του, ο Άγιος Παντελεήμων προσφέρει ένα ισχυρό παράδειγμα της συμπόρευσης της πίστης και του επαγγέλματος. Το όνομά του  δικαίωσε τη μετέπειτα ζωή του, η οποία υπήρξε γεμάτη ευσπλαχνία. 

Η ιατρική του πρακτική, διαποτισμένη από τη χριστιανική ηθική, δεν αφορούσε μόνο τη θεραπεία των σωμάτων, αλλά και την αποκατάσταση των ψυχών και την διαμόρφωση του κοινωνικού ιστού της εποχής του ακολουθούσε πάντοτε την πορεία της χριστιανικής δράσης, της αφιλάργυρης-ανάργυρης ιατρικής. 

03. Υμνογραφία:

Ξεχωριστοί είναι  οι ψαλμικοί στίχοι, που ο Άγιος Παντελεήμονας χρησιμοποιούσε ως προσευχή: «Άκουσε, Θεέ, τη φωνή μου καθώς προσεύχομαι σ΄ Εσένα. Από τον κίνδυνο του εχθρού φύλαξε τη ζωή μου. Κρύψε με από τις συνωμοσίες των κακούργων, από των παρανόμων τη σύναξη» (Ψαλμ. 63, 2-3), και «εγώ φώναξα στον Θεό και ο Κύριος θα με σώσει. Βράδυ, πρωί και μεσημέρι Τον επικαλούμαι και Αυτός ακούει τη φωνή μου» (Ψαλμ. 54, 17-18).

Σύμφωνα με τον υμνωδό «επαξίως εκλήθη Παντελεήμων», αφού «το φιλάνθρωπον πάσιν εφήπλωσε, την των ψυχών επιμέλειαν και των σωμάτων την θεραπείαν επιδεικνύμενος»

04. Ιερά προσκυνήματα - αφιερώσεις:

Ο Άγιος Παντελεήμονας Αχαρνών,  η δεύτερη μεγαλύτερη εκκλησία της Ελλάδας και από τις μεγαλύτερες εκκλησίες των Βαλκανίων συγκαταλέγεται στα ξωκλήσια και τις εκκλησίες τις αφιερωμένες στη χάρη του Αγίου Παντελεήμονα  σε όλη την Ελλάδα, τη Ρωσία και άλλες ορθόδοξες χώρες.

Λείψανα που πιστεύεται ότι ανήκουν στο επιβλητικό μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονος στο Αγιον Ορος ενώ ο Ναός του Αγίου Παντελεήμονος στη Θεσσαλονίκη είναι παλαιό καθολικό βυζαντινής μονής της Θεσσαλονίκης και Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς .

05. Εικονογραφία:

Συχνά απεικονίζεται ως νεαρός άνδρας με ένα φιαλίδιο ή κουτί με φάρμακα, ή μερικές φορές με ένα ιατρικό νυστέρι, υπογραμμίζοντας τη σχέση του με το λειτούργημα της ιατρικής.

06. Αγιολογία:

Η ζωή και οι πράξεις του περιγράφονται λεπτομερώς σε διάφορες αγιογραφικές αναφορές.

Εμφανίζεται σε αρχαία χειρόγραφα που περιγράφουν λεπτομερώς τη ζωή των αγίων και αναφέρεται σε ιστορικά αρχεία που αφορούν τον διωγμό του Διοκλητιανού.

Ο Άγιος Παντελεήμων, πιστός Χριστιανός, είχε ως κανόνα του το παράγγελμα «καλύτερα να επισκεφθεί κανείς ένα σπίτι που πενθούν, παρά ένα σπίτι που γλεντάνε» (Εκκλησ. 7, 2)

Αναφέρεται ότι, αντί για αίμα, έτρεξε γάλα και το δέντρο της ελιάς στο οποίο είχε δεθεί, ωρίμασε αμέσως τον καρπό της» (Μηναίον Ιουλίου, ΚΖ΄).

«Αφού ομολόγησε πίστη στον Χριστό, βασανίστηκε με διάφορους τρόπους. Στο τέλος καταδικάστηκε σε αποκεφαλισμό, οπότε δεμένος με αλυσίδες, οδηγήθηκε στον τόπο της θανάτωσης και δέθηκε στον κορμό μιας ελιάς. Όταν του έκοψαν το κεφάλι, έτρεξε αίμα και γάλα» (Βασίλειος ο Πορφυρογέννητος). Ήταν το έτος 305 μ.Χ.

07. Εορτές και πανηγύρεις:

Εορτάζεται στις 27 Ιουλίου στην Ορθόδοξη Εκκλησία και στις 26 Ιουλίου στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Και καθώς δε θεράπευε μονάχα, αλλά φρόντιζε και να ελεεί τους πεινασμένους, να προσφέρει άρτο σε όσους δεν είχαν να φάνε, καθιερώθηκε στη συνείδηση του λαού μας και ως «ο προστάτης των αρτοποιών»!

08. Θαύματα:

Ο Θεός προίκισε τον Άγιο Παντελεήμονα με τη θαυματουργή χάρη. Ανάμεσα στα θαύματα περιλαμβάνονται η ανάσταση ενός παιδιού μετά τον θάνατό του από τσίμπημα φιδιού, τη θεραπεία ενός τυφλού και ενός παράλυτου. Πολλά θαύματα σε ανθρώπους σε κρίσιμη κατάσταση, ιδίως θαυματουργικές θεραπείες, αποδίδονται στη μεσολάβησή του.

09. Προστάτης Άγιος:

Προστάτης των γιατρών, των νοσηλευτών και όλων των εργαζομένων στον τομέα της υγείας. Παραμένει πηγή έμπνευσης για πολλούς στον ιατρικό τομέα. Τα αισθήματα αγάπης και φιλανθρωπίας προς τους πάσχοντες, τα οποία έδειξε απλόχερα ως ανάργυρος ιατρός αποτελούν φωτεινό σηματοδότη και παράδειγμα προς όλους.

10. Ορθόδοξη πολιτιστική συνεισφορά:

Η ζωή και τα θαύματά του έχουν επηρεάσει τη χριστιανική τέχνη και τη λειτουργία, ιδίως στην ορθόδοξη παράδοση. Η δέσμευσή του για δωρεάν ιατρική περίθαλψη αναφέρεται συχνά σε συζητήσεις όχι μόνον περί χριστιανικής ηθικής , αλλά και σε ευρύτερες τοποθετήσεις γύρω από την υγειονομική περίθαλψη.

Ταμπελάκι ΜΙΙΠΙ:

Άγιος Παντελεήμων ο Ιαματικός

Βοηθά στις αιμορραγίες του σώματος, της μύτης, καθώς και στα στηθικά.

Γεννήθηκε το 275 στην Νικομήδεια. Σπούδασε Ιατρική δίπλα στους ιατρούς Ευφρόσυνο & Ερμόλαο.

Μαρτύρησε επί Μαξιμιανού το 306. Εορτάζει την 27η Ιουλίου.