Η Παναγία κατέχει περίοπτη θέση στον χριστιανισμό, εκφράζοντας την “προσφορά” όλου του ανθρώπινου γένους προς τον Θεό, για την υλοποίηση του σχεδίου της σωτηρίας του».

Είναι το πρόσωπο εκείνο το οποίο, μετά τον Χριστό, καταλαμβάνει τη σημαντικότερη θέση στην ιερή ιστορία, όπως αυτή καταγράφεται στην Παλαιά και την Καινή Διαθήκη και σ’ όλη τη μετέπειτα εκκλησιαστική μας παράδοση. Δεν είναι άλλο από αυτό της μητέρας του Ιησού, της Παναγίας, της Παρθένου Μαρίας ή Θεοτόκου. Όπως είναι γνωστό, το πρόσωπο της Παναγίας προβάλλεται καταρχήν στα Ευαγγέλια, σε συνάρτηση με τα γεγονότα της θείας οικονομίας.

Η ιδιαίτερη τιμή προς τη μητέρα του Κυρίου μας εκφράστηκε ιδιαίτερα μέσα από τη θεολογία των προφητειών και προτυπώσεων της Θεοτόκου στην Παλαιά Διαθήκη, όπως αυτές για την Παρθένο που θα συλλάβει και θα γεννήσει τον Εμμανουήλ (Ησαΐας).

Η ιδιαίτερη θέση και τιμή της Παναγίας εκφράστηκε πολύ πρώιμα, στις πρώτες χριστιανικές κοινότητες, ήδη από την εποχή των διωγμών, με τις απεικονίσεις της σε τοιχογραφίες και φορητές εικόνες και τη σταδιακή ανάπτυξη σημαντικού αριθμού εικονογραφικών τύπων της, όπου απεικονίζεται είτε μόνη είτε βαστάζοντας το θείο βρέφος, ως έκφραση του δόγματος της θείας ενανθρώπησης.

Με την πάροδο των αιώνων καθιερώθηκε μέσα από συνοδικές αποφάσεις - όπως υπήρξε η δογματική καθιέρωση του όρου “Θεοτόκος” από την Γ’ Οικουμενική Σύνοδο, στην Έφεσο, το 431.

Η μεγάλη αγάπη των χριστιανών σε Ανατολή και Δύση για το πρόσωπο της Μητέρας του Χριστού οδήγησε επίσης στην ανάπτυξη των θεομητορικών εορτών και στην παραγωγή ενός μεγάλου αριθμού κειμένων, πεζών και ποιητικών-λατρευτικών, και συνακόλουθα παραδόσεων, και “έχτισε” ένα πολυσύνθετο οικοδόμημα για το πρόσωπο της Παναγίας, το οποίο έχει την αφετηρία του ήδη προ της γεννήσεώς της και εκτείνεται ως την κοίμηση και την ενσώματη μετάστασή της στους ουρανούς.

Η ίδια η Κωνσταντινούπολη προσέλαβε από τους πρώτους αιώνες μετά την ίδρυσή της τον χαρακτήρα της Θεοτοκούπολης, με την ανάπτυξη μεγάλων προσκυνημάτων, όπως ο Ναός των Βλαχερνών και η Θεοτόκος της Ζωοδόχου Πηγής, στο Μπαλουκλή, αλλά και με την ολοένα αυξανόμενη παρουσία εντός και εκτός των τειχών της ναών και παρεκκλησίων αφιερωμένων στην Παναγία.

Το ίδιο θα συμβεί και σε σημαντικά μοναστικά κέντρα, αφού για τους μοναχούς η Παναγία αποτέλεσε πρότυπο παρθενίας, με αποκορύφωμα την ανάδειξη του Αγίου Όρους ως “Περιβολίου της Θεοτόκου”».

Τι συμβολίζει η Παναγία για τον μέσο άνθρωπο;

Η Παναγία εκφράζει την “προσφορά” όλου του ανθρώπινου γένους προς τον Θεό, για την υλοποίηση του σχεδίου της σωτηρίας του. Ταυτόχρονα συμβολίζει την κατάφαση της ανθρώπινης ελευθερίας, αυτού του μοναδικού γνωρίσματος της ανθρώπινης φύσης, στο απολυτρωτικό σχέδιο του Θεού. Η λέξη “Παναγία” είναι απόλυτα ταυτόσημη με την έννοια της εν Χριστώ ελευθερίας. Έτσι, η Παναγία συμβολίζει το αρχέτυπο της υπακοής του ανθρώπου προς τον Θεό και την ανάκτηση του αρχαίου κάλλους, αποτελεί δε το πρότυπο της ανθρώπινης αγιότητας ως μετοχής στην Αγιότητα του Θεού».

(από το άρθρο «Τι σημαίνει η Παναγία για τον Χριστιανισμό», Συμεών Πασχαλίδης, Καθηγητής, Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας)

‍